DRIFTige visie op de warmtetransitie: #VanGasLos als eerste stap

De energietransitie leidt tot een fundamentele herordening van het energiesysteem. Het huidige regime karakteriseert zich door fossiele brandstoffen, centrale organisatie, optimalisatie en technologische innovatie. Intussen tekent zich een sterke consensus af rond de onvolhoudbaarheid van dit regime en de noodzaak van een transitie naar een duurzaam, flexibel en betaalbaar energiesysteem. Deze overgang gaat echter niet zonder slag of stoot.

Onzekerheden nemen toe en er ontstaat schuring op vele fronten: rond financiële steun voor fossiele grootgebruikers, verwevenheid van de overheid en fossiele industrie, fossiele reserves op de balans van oliebedrijven, het recht op (het verhandelen van) eigen energie, toegang tot infrastructuur, de marktpositie van energiebedrijven en netbeheerders, de regelgeving in de bouw en het uitfaseren van fossiele brandstoffen.

Tot nu toe ging de discussie rond de energietransitie vooral over elektriciteit. Dat is opvallend, omdat elektriciteit maar een kwart van de totale energievraag uitmaakt. Maar vooral sinds het gasgebouw letterlijk op haar Groningse grondvesten beeft, wordt de roep om afscheid te nemen van aardgas steeds luider.

Video Van Gas Los: de roep om afscheid van aardgas wordt steeds luider.

De roep om afscheid van aardgas vestigt de aandacht op warmte. Verreweg het grootste deel van het aardgas gebruiken we namelijk in het verwarmen van huizen en produceren van industriële warmte, samen goed voor de helft van het totale energieverbruik. De warmtetransitie vraagt om een duurzame invulling van deze warmtevraag. De industrie zet vooral in op het afvangen van CO₂ die vrijkomt bij warmteproductie (waarbij dus nog steeds aardgas wordt verbrand) en inzet van biomassa. Vanuit de bouwsector komen initiatieven zoals de ‘Nul-op-de-meter woningen’ om de gebouwde omgeving energieneutraal of zelfs –leverend te maken met behulp van flinke isolatie, zonnepanelen en elektrische warmtepompen. Ook geothermie, biogas en collectieve warmtenetten kunnen helpen om onze huizen warm te houden.

De transitie weg van het huidige ‘warmteregime’ in de gebouwde omgeving en de industrie lijkt nu op gang te komen, maar deze zal niet vanzelf leiden tot grote duurzaamheidssprongen. Op de loer liggen nieuwe ‘lock-ins’ door koppeling met fossiele restwarmte, afvalverbranding of kolenwarmte. Of een nieuwe competitie rond schaarse toegang tot geothermie of (nog) te dure technologie of verplichte aansluitingen voor huishoudens. Om een transitie naar betaalbare, flexibele en duurzame warmte voor elkaar te krijgen is Van Gas Los dus maar de eerste fase. Wat nu nodig is, is een wenkend perspectief, waarbij voor veel bewoners en gebruikers andere overwegingen dan klimaat een grotere rol spelen (Zie bijvoorbeeld ‘van volume naar waarde’). Een perspectief dat uitgaat van een radicaal lagere vraag, een veel grotere inzet van verschillende vormen van warmte en een veel grotere eigen verantwoordelijkheid en betrokkenheid van gebruikers. Om uiteindelijk iedereen van het gas los te krijgen, moet het alternatief niet alleen een schoner, maar ook een comfortabeler en veiliger huis opleveren.

Een warmtetransitie vraagt per definitie om lokale maatwerkoplossingen in combinatie met grotere systeemoplossingen en centrale sturing. Zoals ook in de elektriciteitsvoorziening grootschalige windparken met kleinschalige oplossingen samen gaan. In de gebouwde omgeving vraagt dat per definitie veel sterkere sturing en organisatie van gebiedsgerichte warmtetransities, door van bovenaf de noodzaak en richting aan te geven, maar op gebiedsniveau de ruimte te geven voor eigen invulling en oplossingen. Hiervan zien we al de eerste voorbeelden, maar deze ontstaan meer vanuit de koplopers zelf dan dat de decentralisatie van de warmte van bovenaf is ingezet. De enorme opgave die de energietransitie is voor gebouwde omgeving en industrie wordt door het inzetten van de warmtetransitie pas echt goed duidelijk. Het vraagt meer dan nieuwe technologie en optimalisatie, maar betekent echt een andere manier van produceren en consumeren. Dat zal gepaard gaan met discussie, weerstand, fouten en tegenslagen. Maar uiteindelijk zorgen de enorme kansen die deze transitie biedt in de vorm van nieuwe werkgelegenheid, innovatie, besparing en ecologische duurzaamheid ervoor dat de transitie onvermijdelijk is.

Rick Bosman en Derk Loorbach

Vind je gas in de gebouwde omgeving ook niet meer vanzelfsprekend? Deel dit artikel met de hashtag #VanGasLos via social media.

En wil je bijdragen aan de energietransitie, maar zoek je handvatten en inzichten om jouw rol te versterken? Schrijf je dan nu in voor onze Masterclass Versnelling van de Energietransitie, voor energieprofessionals, overheidsmedewerkers en entrepreneurs die werken aan verandering .