Accelerating the heat transition through cooperation

 
In cooperation with Stichting Buurtwarmte (a ‘neighbourhood heat foundation’), DRIFT will be supporting a ‘community of practice’ in Zwolle, the Netherlands. This learning program can provide a mode of cooperation between the ambitious city government and local initiatives and accelerate the heat transition. How can these partners better understand one another? And how do we make progress amid uncertainty, when the participation of local initiatives isn’t a given? That’s what we’re working on in months to come!
 
(article continues in Dutch)
 
De Nederlandse energietransitie is in volle gang: fossiele brandstoffen eruit, en toe naar een meer decentraal systeem, op basis van hernieuwbare energie, en met hogere energie-efficiëntie. Voor de elektriciteitsvoorziening is de richting grotendeels helder: meer zon en wind, en voorlopig nog gas en biomassa.
 
Maar qua warmtevoorziening staan we pas aan het begin. Onder grote druk van aardbevingen en de klimaatcrisis heeft de Rijksoverheid gekozen om ‘van het gas los’ te gaan in de gebouwde omgeving. Burgers zijn in actie gekomen: vanuit hun eigen buurt werken zij aan collectieve alternatieven om hun woningen duurzaam te verwarmen.
 
De warmtetransitie kan nog alle kanten op
De richting van de warmtetransitie is echter nog onduidelijk. Er zijn veel verschillende technologische oplossingen, en er zijn veel verschillende en andersdenkende partijen bij betrokken: van bewoners en woningcorporaties tot overheden en de industrie. Er is dus niet één toekomstbeeld van klimaatneutrale warmtevoorziening, maar vele.
 
En behalve vragen over de strategische richting zijn er ook nog veel praktische vragen rondom organisatievormen, financiering, eigendom, beheer, en meer principiële kwesties rondom zeggenschap, transparantie en inclusie. In deze vroege, onzekere, fase van de transitie hebben bedrijven, overheden en burgers behoefte aan samen leren, kennis uitwisselen, en experimenteren.
 
Lokale initiatieven zijn de vreemde eend in de bijt
Een extra uitdaging voor burgerinitiatieven: zij worden traditioneel niet gezien als een ‘partij’ in het energiesysteem. In de opwek van elektriciteit, bijvoorbeeld met zon en wind, wordt dit door jarenlange inspanning nu steeds meer erkend (zie bijvoorbeeld het streven uit het Klimaatakkoord naar “50% eigendom van de lokale omgeving”). Maar als het gaat om warmte is dit proces nog volop aan de gang. Het altijd-aanwezige denken in marktlogica – marktordening, aanbesteding, etc. – bij Nederlandse overheden laat weinig ruimte voor burgers. De uitdaging waar vele initiatieven tegen aanlopen is dan ook: hoe verwerven we een positie in het ‘systeem’?.
 
Hiervoor is een effectief samenspel tussen initiatieven en gemeente (of andere overheid) van belang. Bijvoorbeeld, initiatieven hebben goed zicht op de wensen van bewoners de lokale kansen en kunnen daarmee een belangrijke bijdrage leveren aan het succes van het beleid van de gemeente. Gemeentes hebben het overzicht van de mogelijkheden voor verschillende wijken, de belangen die daarbij een rol spelen en de marktpartijen die een rol kunnen spelen in de realisatie van programma’s. Omdat deze belangen vaak verschillen van elkaar of niet allemaal worden gezien, is het zoeken naar een effectieve vorm hiervoor een uitdaging.
 
Wij zetten een leertraject op voor Zwolle
Verschillende lokale initiatieven voor duurzame warmte en energie in Zwolle zitten ook met deze uitdagingen: wat is de beste aanpak in mijn context? En hoe werk ik hierin constructief samen met de Gemeente? Zwolle ziet het belang van deze initiatieven en zoekt naar manieren om hen te betrekken. De gemeente werkt al veel aan de warmtetransitie, maar is er nog weinig ruimte voor het samenspel tussen de gemeente en initiatieven.
 
De gemeente Zwolle heeft DRIFT gevraagd om samen met stichting Buurtwarmte deze ruimte te creëren. Dit doen we door op maat een leertraject vorm te geven voor een kleine groep vertegenwoordigers van lokale energie-initiatieven en gemeentelijke ambtenaren die betrokken zijn bij de warmtetransitie en burgerparticipatie. Hierin is het hoofddoel het ontwerpen van een vorm van samenspel tussen gemeente en initiatieven waarin de positie van bewonersinitiatieven in de warmteketen wordt versterkt.
 
Daarbij zijn de leervragen die de deelnemers meenemen vanuit hun dagelijkse praktijk leidend voor de invulling van het programma. We noemen dit een ‘community of practice’, en werken met de volgende aandachtspunten: intrinsieke motivatie, gedeelde verantwoordelijkheid, en een dynamische leeragenda bijhouden (want bij transities moet je steeds opnieuw stil staan bij veranderende prioriteiten en voortschrijdend inzicht). Begin volgend jaar delen we de resultaten.
 
Projectduur
Augustus 2020- februari 2021
 
Partners
Stichting Buurtwarmte
Gemeente Zwolle
Blauwvinger Energie
Berkum Energie neutraal
50 tinten Groen
Wijbedrijf Dieze
 
DRIFT team
Carien van der Have
Karlijn Schipper